Korespondentka poradni językowej, pani Ewelina, pyta, która forma jest poprawna: nakrętka czy zakrętka? Poprawne są obie, jednak różnią się od siebie pewnym niuansem znaczeniowym.
W „Uniwersalnym słowniku języka polskiego” nakrętka to inaczej mutra, czyli ‘krążek metalowy, zwykle sześciokątny z otworem gwintowanym, nakręcany na śrubę’. Nakrętka to także rodzaj gwintowanej pokrywki nakręcanej na tuby, flakony itp. Zakrętka natomiast to ‘korek lub pokrywka z gwintem do zamykania butelek i pojemników’. Zatem bez wątpienia nakrętką jest ‘krążek metalowy nakręcany na śrubę’, natomiast to, czym zamykamy tuby, flakony, słoiki, butelki to albo nakrętka, albo zakrętka. Bo albo nakręcamy ją na gwintowane zakończenie pojemnika, albo zakręcamy nią ów pojemnik. Fachowiec będzie używał nakrętki, my zaś mamy w tej kwestii słowną swobodę.
Podobnymi niuansami znaczeniowymi różnią się czasowniki włożyć, nałożyć, założyć, których używamy wymiennie wtedy, gdy zamierzamy się ubrać. Jedni mówią: Nałóż tę sukienkę, w której się dobrze czujesz. Inni mówią: Włóż tę sukienkę, a jeszcze inni – Załóż sukienkę. Kto ma rację? Zbadajmy sensy tych słów.
Czasownik nałożyć w jednym ze znaczeń to ‘umieścić coś na sobie lub na kimś, na czymś, włożyć coś na siebie lub na kogoś, ubrać się w coś, ubrać kogoś: nałożyć dziecku śpioszki, nałożyć czapkę, szalik, rękawiczki, nałożyć suknię, a nawet - nałożyć koniowi chomąto. Włożyć to ‘umieścić coś na kimś, na sobie, zwłaszcza ubranie’, inaczej mówiąc – ubrać się: włożyć sukienkę, buty, płaszcz, rękawiczki, pierścionek na palec, kapelusz na głowę. Założyć to ‘umieszczać coś gdzieś, w czymś, na czymś’: okulary na nosie, słuchawki w (na) uszach, plombę w zębie, opatrunek na nodze, komuś kajdanki, psu kaganiec, nogę na nogę.
Jak widać, między znaczeniami czasowników nałożyć, włożyć, założyć różnica jest niewielka i w zasadzie w każdym kontekście, zwłaszcza w codziennym języku, używamy ich wymiennie. Gdy jednak zajrzymy do „Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny” PWN, wydanego blisko dwadzieścia lat temu, to przekonany się, że jego autorzy przestrzegają przed użyciem czasownika założyć w znaczeniu ‘włożyć coś, ubrać się w coś’ i proponują, by nie mówić: założyć płaszcz, sukienkę, garnitur czy buty, tylko je włożyć.
Można by rozważyć tę propozycję, gdyby nie fakt, że słownik pozwala na użycie słowa założyć wtedy, gdy „mowa jest o przedmiotach, które umieszcza się na sobie lub na kimś” i ilustruje to słowami: założyć krawat, okulary, kolczyki, plecak. Przeczy to przytoczonej wyżej słownikowej definicji czasownika nałożyć. No i co z kapeluszem? Co z chomątem? Chyba nie warto wdawać się w tak subtelne rozróżnienia, zbyteczne w języku potocznym. Wszystkie czasowniki: nałożyć, włożyć, założyć mogą odnosić się do ubierania. Byle nie mówić „ubierz buty”, bo ubrać można tylko siebie albo kogoś, buty zaś nałożyć, włożyć albo założyć.
Ewa Kołodziejek
